
Η φροντίδα της γονιμότητας περιλαμβάνει την πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία της υπογονιμότητας.
Η αναπαραγωγή επιτυγχάνεται φυσιολογικά με την ελεύθερη και συστηματική σεξουαλική επαφή, όπου ανάλογα με την ηλικία και την αναπαραγωγική δυναμική του ζεύγους η πιθανότητα φυσικής σύλληψης κυμαίνεται κατά το βέλτιστο μεταξύ 20-37% στους τρείς πρώτους μήνες προσπάθειας. Σύμφωνα με την ηλικία της γυναίκας και ενδεικτικά τα ποσοστά αυτά διαμορφώνονται στα 30 έτη στο 20%, ενώ κατά τα 40 έτη το ποσοστό αυτό μειώνεται στο 5%.
Η επιτυχής αναπαραγωγή αποτελεί μια σύνθετη και πολυπαραγοντική βιολογική διαδικασία με την οποία πραγματοποιείται η συνένωση των δύο γενετικών υλικών ώστε να προκύψει ένας γενετικά νέος οργανισμός. Στα κρίσιμα αρχικά στάδια η διαδικασία της τεκνοποίησης προϋποθέτει:
- Λειτουργικά σπερματοζωάρια, ικανά να προσπελάσουν τα φυσικά εμπόδια του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος για να φτάσουν στη λήκυθο της σάλπιγγας και να αλληλεπιδράσουν εναρμονισμένα με το ωάριο
- Επαρκή ορμονική δράση και ωοθηκική λειτουργία για την εξέλιξη και απελευθέρωση ενός ωαρίου με σταδιακή κυτταρική ωριμότητα και δεκτικότητα στη γονιμοποίηση
- Λειτουργική απόδοση του ωαρίου για τη διεκπεραίωση των καίριων διαδικασιών που περιλαμβάνει η σύζευξη του γενετικού υλικού του ωαρίου και του σπερματοζωαρίου ώστε να προκύψει ένα διπλοειδές κύτταρο
- Συνεχείς μιτωτικές διαιρέσεις από τις οποίες προκύπτουν τα σωματικά κύτταρα του αναπτυσσόμενου εμβρύου και κατά τις οποίες μπορεί να δρουν διορθωτικοί μηχανισμοί για τη προστασία της γενετικής ακεραιότητας του
- Τη μετακίνηση του εμβρύου στο στάδιο της βλαστοκύστης (5η – 6η ημέρα ανάπτυξης) από τη σάλπιγγα στη μήτρα, με το ενδομήτριο να εμφανίζει επαρκή χαρακτηριστικά δεκτικότητας (πάχος και φυσιολογία)
- Τον συγχρονισμένο βιοχημικό διάλογο κατά την προσκόλληση του εμβρύου στο ενδομήτριο και την ολοκλήρωση της εμφύτευσης την 9η ημέρα της πρώιμης εμβρυικής ανάπτυξης
- Την επαρκή ορμονική υποστήριξη της κύησης με ταυτόχρονη εμβρυολογική ανάπτυξη και εξέλιξη των πολύπλοκων οργάνων και δομών του νέου οργανισμού
Σημαντικός παράγοντας για την επιτυχή ολοκλήρωση των παραπάνω διαδικασιών αποτελεί η γονιμότητα, μια δυναμική κατάσταση με τρία αλληλένδετα επίπεδα οργάνωσης:
- Την ενδοκρινική δράση που ρυθμίζει την έκκριση των αναπαραγωγικών ορμονών και την ιδανική εξισορρόπηση τους μέσω της ανάδρασης
- Την επαρκή ανατομία και φυσιολογία του αναπαραγωγικού συστήματος για τη παραγωγή/ωρίμανση/μεταφορά των γαμετών (ωαρίων, σπερματοζωαρίων) αλλά και την υποστήριξη της κύησης
- Την λειτουργική αρτιότητα των ωαρίων και των σπερματοζωαρίων, συμπεριλαμβανομένης και της γενετικής τους ακεραιότητας
Η γονιμότητα πέραν της βιολογικής της υπόστασης, εξαρτάται και από εξωγενείς παράγοντες όπως, το περιβάλλον, η διατροφή, ο τρόπος ζωής, η σεξουαλική συμπεριφορά, ο συγχρονισμός των επαφών, οι πολιτισμικές- κοινωνικές- και θρησκευτικές πεποιθήσεις, η οικονομική και κοινωνική κατάσταση και η συναισθηματική διακύμανση.
Υπογονιμότητα & Αίτια
- Είναι ένα διαδεδομένο ιατρικό πρόβλημα που περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα παθολογιών ή παραγόντων ανεξήγητης αιτίας, που δυσχεραίνουν τη διεύρυνση της οικογένειας.
- Ορίζεται ως η αποτυχία επίτευξης εγκυμοσύνης μετά από 12 ή περισσότερους μήνες τακτικής σεξουαλικής επαφής χωρίς προστασία, ή μετά από σχετικές ενδείξεις κατόπιν εξειδικευμένων ιατρικών εξετάσεων.
- Επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, με κλινικές εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για 48 εκατομμύρια ζευγάρια και 186 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως.
- Είναι πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής. Στη πρωτοπαθή υπογονιμότητα δεν έχει επιτευχθεί εγκυμοσύνη, ενώ στη δευτεροπαθή έχει επιτευχθεί τουλάχιστον μία προηγούμενη κύηση ανεξάρτητα από την έκβασή της.
- Οι επιπτώσεις της στη ψυχική και σωματική υγεία μπορεί να είναι σημαντικές, ενώ συχνά επιφέρει πρόσθετα κοινωνικά και οικονομικά βάρη.

Τα αίτια της υπογονιμότητας ανευρίσκονται σε πολλαπλούς και συχνά συνδυαστικούς παράγοντες.
Name
|
Age
|
Phone
|
---|---|---|
Ανδρικός Παράγοντας
|
30-50%
|
|
Σαλπιγγικός Παράγοντας
|
25-30%
|
|
Διαταραχές Ωοθηκικής λειτουργίας
|
10-50%
|
|
Ενδομητρίωση
|
10-20%
|
|
Ανεξήγητη Υπογονιμότητα
|
20-30%
|
RCOG, 2004; Bhattacharya et al, 2009; Mascarenhas et al, 2012
Ανδρική υπογονιμότητα
Ο ανδρικός παράγοντας αποδίδεται κυρίως σε μεμονωμένες και συνδυαστικές διαταραχές των παραμέτρων σπέρματος (ολιγοζωοσπερμία, ασθενοζωοσπερμία, τερατοζωοσπερμία), σε απουσία σπερματοζωαρίων κατά την εκσπερμάτιση (αζωοσπερμία) και σε δυσλειτουργίες της στύσης και της εκσπερμάτισης. Αξιολογείται με την ίδια σημαντικότητα και η λειτουργική ικανότητα των σπερματοζωαρίων και η ακεραιότητα του γενετικού υλικού που φέρουν.
Οι βασικές αιτίες που οδηγούν σε ανδρική υπογονιμότητα είναι:
- Κρυψορχία
- Kιρσοκήλη, υδροκήλη, βουβωνοκήλη
- Δυσπλασία των σπερματικών οδών (Κυστική Ίνωση, σύνδρομο Young)
- Απόφραξη των σπερματικών πόρων (συγγενής ή ιατρογενής διαταραχή)
- Συγγενείς διαταραχές των όρχεων (σύνδρομο Klinefelter, Y-microdeletions)
- Υπογοναδοτροφικός υπογοναδισμός (σύνδρομο Kallmann, Prader-Willi, Lawrence-Moon-Beidl, υποφυσιακοί όγκοι)
- Φλεγμονές στο ουρογεννητικό σύστημα (ορχίτιδα, επιδιδυμίτιδα, προστατίτιδα, ουρηθρίτιδα)
- Στυτική και σεξουαλική δυσλειτουργία (αδυναμία εκσπερμάτισης, πρόωρη εκσπερμάτιση)
- Παλίνδρομος εκσπερμάτιση (κακώσεις νωτιαίου μυελού, νευροπάθεια)
- Kακοήθεις όγκοι και νεοπλασίες, και ακολούθως η θεραπευτική προσέγγιση με ακτινοβολία/χημειοθεραπεία
- Ενδοκρινικές διαταραχές (υποθυροειδισμός, υπερπρολακτιναιμία)
- Ανοσολογικά αίτια και παραγωγή αντισπερματικών αντισωμάτων
- Εκτεταμένη έκθεση σε ακτινοβολία ή χημικούς παράγοντες
- Υπερθερμία των όρχεων λόγω φύσης του επαγγέλματος
- Υψηλός πυρετός
- Διατροφή και τρόπος ζωής – επιβλαβείς συνήθειες
- Χρήση στεροειδών, ναρκωτικών ουσιών και ορισμένων φαρμακευτικών σκευασμάτων
- Χειρουργικές επεμβάσεις στη γεννητική περιοχή
- Τραυματισμός ή συστροφή του όρχι
- Ιδιοπαθής υπογονιμότητα
Γυναικεία υπογονιμότητα
Το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα είναι ένα φυσιολογικά πολύπλοκο σύστημα καθώς εκτός από τη συμβολή του γενετικού υλικού του ατόμου (ωάριο), «φιλοξενεί και περιθάλπει» την αλληλεπίδραση των γαμετών (σπερματοζωαρίων και ωαρίων), τη γονιμοποίηση και την κύηση.
Τα κύρια αίτια που εντοπίζονται στο γυναικείο παράγοντα υπογονιμότητας είναι τα εξής:
- Σαλπιγγικός παράγοντας με συγγενείς (δομικές ανωμαλίες) ή επίκτητες σαλπιγγικές βλάβες (συμφύσεις, φλεγμονές, χειρουργικές επεμβάσεις, υδροσάλπιγγα, ενδομητρίωση)
- Διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας (διαταραχές του υποθάλαμου και της υπόφυσης, σύνδρομο Kallmann, σύνδρομο Sheehan, αδένωμα, προλακτίνωμα-υπερπρολακτιναιμία, όγκοι και φλεγμονές του κεντρικού νευρικού συστήματος)
- Διαταραχές της ωοθηκικής λειτουργίας (πολυκυστικές ωοθήκες και σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, χειρουργικές επεμβάσεις, νόσος Cushing, γοναδική δυσγενεσία)
- Ενδομητρίωση με την οποία ορίζεται η παρουσία έκτοπου ενδομητρικού ιστού σε άλλες θέσεις εκτός της μητρικής κοιλότητας διαταράσσοντας τη φυσιολογική λειτουργία των ωοθηκών και το περιβάλλον των σαλπιγγών και του ενδομητρίου
- Ανατομία και φυσιολογία της μήτρας (διαφραγματοφόρος-δίκερη μήτρα, ινομυώματα, ενδομητρικοί πολύποδες, συμφύσεις)
- Τραχηλικοί παράγοντες (συγγενείς ανωμαλίες, χειρουργικές επεμβάσεις, διαταραχές στην ποιότητα τραχηλικής βλέννης)
- Τραχηλικοί παράγοντες (συγγενείς ανωμαλίες, χειρουργικές επεμβάσεις, διαταραχές στην ποιότητα τραχηλικής βλέννης)
- Εντοπισμένες και μη, κακοήθεις εκδηλώσεις και κατ’ επέκταση η θεραπευτική προσέγγιση με χειρουργική επέμβαση, ακτινοβολία, χημειοθεραπεία
- Ενδοκρινικές διαταραχές (υποθυροειδισμός, υπερπρολακτιναιμία)
- Γενετικοί παράγοντες (παθολογικός καρυότυπος, σύνδροµο εύθραυστου Χ, σύνδρομο Turner και μωσαϊκισμοί φυλετικών χρωμοσώματων, γονιδιακές διαταραχές: λεπτίνη, υποδοχείς GnRH-FSH-LH-λεπτίνης, SF1, DAX1, KAL1)
- Ανοσολογικά αίτια (ρευματοειδή αρθρίτιδα, νόσος του Crohn)
- Διατροφή και τρόπος ζωής – επιβλαβείς συνήθειες
- Χρήση στεροειδών, ναρκωτικών ουσιών και ορισμένων φαρμακευτικών σκευασμάτων
- Ιδιοπαθής υπογονιμότητα
Ο παράγοντας της ηλικίας και του τρόπου ζωής
Η γονιμότητα μειώνεται με την πάροδο του χρόνου και αυτό είναι εμφανές τόσο στο γυναικείο όσο και στο ανδρικό φύλο. Το αναπαραγωγικό χρονοδιάγραμμα έχει παραταθεί σημαντικά και ειδικότερα στις αναπτυγμένες χώρες λόγω της επιδίωξης της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής αποκατάστασης που έχει ως αποτέλεσμα πολλά ζευγάρια επιλέγουν να καθυστερήσουν την τεκνοποίηση.
Στους άνδρες τα επίπεδα τεστοστερόνης μειώνονται προοδευτικά μετά την ηλικία των 35 ετών, με τις παραμέτρους του σπέρματος να επηρεάζονται αρνητικά ως προς τον όγκο, τη συγκέντρωση, την κινητικότητα και τη μορφολογία. Μετά την ηλικία των 40 ετών παρατηρείται αυξημένο ποσοστό βλάβης στο DNA που φέρουν τα σπερματοζωάρια, μείωση της κινητικότητας (~40%) και της βιωσιμότητας του σπέρματος (~50%).
Αντίστοιχα, ενώ οι γυναίκες γεννιούνται με ένα σημαντικό απόθεμα ωαρίων, από αυτά τελικά θα ωριμάσουν μόνον τα 400 με 500. Με την αύξηση της ηλικίας αυξάνεται παράλληλα και ο χρόνος που απαιτείται για την επίτευξη εγκυμοσύνης λόγω της διαφοροποίησης της ενδοκρινολογικής και αναπαραγωγικής λειτουργίας, αλλά και της συχνότερης εμφάνισης ανευπλοειδιών στο ωάριο.
Οι παράγοντες του τρόπου ζωής όπως, το σωματικό βάρος, η άσκηση, το ψυχολογικό άγχος, το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, καφεΐνης, ναρκωτικών ουσιών, ορισμένα φαρμάκων, η περιβαλλοντική και επαγγελματική έκθεση σε ακτινολοβολία, η αυξημένη θερμοκρασία, χημικοί και βλαπτικοί παράγοντες μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη γονιμότητα. Κάποιες από αυτές τις συμπεριφορές είναι τροποποιήσιμες όπως και η προληπτική φροντίδα που μπορεί να αποδειχθεί ευεργετική. Οι εξατομικευμένες συμβουλές μπορούν να επιφέρουν θετικές αλλαγές και να βελτιώσουν τις πιθανότητές τους για εγκυμοσύνη.
Βιβλιογραφικές αναφορές
- American Society of Reproductive Medicine. Infertility: An Overview. Patient Information Series 2012 (http://www.fertilityanswers.com/wp-content/uploads/2016/04/infertility-an-overview-booklet.pdf).
- World Health Organization (WHO). International Classification of Diseases, 11th Revision (ICD-11) Geneva: WHO 2018.
- Mascarenhas MN, Flaxman SR, Boerma T, et al. National, regional, and global trends in infertility prevalence since 1990: a systematic analysis of 277 health surveys. PLoS Med 2012;9(12):e1001356. doi: 10.1371/journal.pmed.1001356 [published Online First: 2012/12/29]
- Boivin J, Bunting L, Collins JA, et al. International estimates of infertility prevalence and treatment-seeking: potential need and demand for infertility medical care. Human reproduction (Oxford, England) 2007;22(6):1506-12. doi: 10.1093/humrep/dem046 [published Online First: 2007/03/23]
- Bhattacharya S, Maheshwari A, Mollison J. Factors associated with failed treatment: an analysis of 121,744 women embarking on their first IVF cycles. PLoS One 2013;8(12):e82249.
- Mascarenhas MN, Flaxman SR, Boerma T, et al. National, regional, and global trends in infertility prevalence since 1990: a systematic analysis of 277 health surveys. PLoS Med 2012;9(12):e1001356.
- Practice Committee of the ASRM – American Society for Reproductive Medicine. Report on optimal evaluation of the infertile male. Fertil Steril 2006a; 86: S111-4.