Ο τρόπος ζωής και οι καθημερινές συνήθειες μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη γονιμότητα τόσο του άνδρα όσο και της γυναίκας και ανήκουν σε παράγοντες που είναι μεταβλητοί, δηλαδή που μπορούμε να τους βελτιώσουμε. Γνωρίζουμε ότι το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών επηρεάζει αρνητικά την ωοθηκική λειτουργία και την ποιότητα των ωαρίων, ενώ ασκεί εξίσου αρνητική επίδραση στις παραμέτρους του σπέρματος και στην ποιότητα DNA των σπερματοζωαρίων, αυξάνοντας το οξειδωτικό στρες. Ο περιορισμός του καπνίσματος ή καλύτερα η οριστική διακοπή του και η μείωση κατανάλωσης αλκοόλ σε καθημερινή βάση αλλά και περιστασιακά σε μεγαλύτερες ποσότητες, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τα ζευγάρια να έχουν καλύτερες πιθανότητες στην προσπάθειά τους.
Η παχυσαρκία στις γυναίκες (ΒΜΙ>30kg/m2) προκαλεί διαταραχές στην ενδοκρινική λειτουργία και την έμμηνο ρύση, μειώνοντας τις πιθανότητες σύλληψης. Έχει αποδειχθεί ότι με την κατάλληλη δίαιτα και μια απώλεια της τάξης του 10% του σωματικού βάρους η ωοθηκική ανταπόκριση βελτιώνεται σημαντικά όπως και συνολικά η αναπαραγωγική λειτουργία. Οι υπέρβαροι άνδρες έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν διαταραχές στις παραμέτρους σπέρματος ή ακόμη και αζωοσπερμία, ενώ οι παχύσαρκοι άνδρες εμφανίζουν περίπου διπλάσια ποσοστά διαταραχών και αδυναμίας παραγωγής σπέρματος από ότι οι άνδρες με ένα υγιές βάρος. Ο συνδυασμός της ελάττωσης του σωματικού βάρους με την έναρξη ήπιας σωματικής άσκησης οδηγεί σε περισσότερες αυτόματες συλλήψεις σε σχέση με μόνο τη μείωση του βάρους.
Οι ελλιποβαρείς γυναίκες με πολύ χαμηλό δείκτη μάζας σώματος (<19 kg/m2), εμφανίζουν επίσης ανωμαλίες στον έμμηνο κύκλο ή ακόμη και αμηνόρροια, πρέπει να ακολουθήσουν μια ισορροπημένη διατροφή με την κατάλληλη θερμιδική πρόσληψη ώστε να αυξήσουν το σωματικό τους βάρος και να βελτιώσουν τις πιθανότητες μιας αυτόματης σύλληψης. Στη διαδικασία ρύθμισης του βάρους αλλά και όταν έχουμε ήδη ένα υγιή δείκτη μάζας σώματος, συνιστούμε εκτός από μια ισορροπημένη διατροφή, την κατανάλωση τροφών με αντιοξειδωτικές ιδιότητες όπως τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά και τα φρούτα.
Άλλοι παράγοντες της ζωής μας που μπορεί να επηρεάζουν τη γονιμότητά μας είναι ορισμένες φαρμακευτικές αγωγές για τις οποίες θα πρέπει πάντοτε να συμβουλευόμαστε τον Ιατρό μας, η χρήση μη εγκεκριμένων σκευασμάτων και ναρκωτικών ουσιών, η ενεργητική ή παθητική αύξηση της θερμοκρασίας στη γεννητική περιοχή του άνδρα (φλεγμονές, πυρετός, καυτά μπάνια, σάουνα, πολύωρη καθημερινή οδήγηση, ποδηλασία, στενά εσώρουχα), η μακροχρόνια έκθεση σε βλαπτικούς παράγοντες (χημικά, ακτινοβολία) και ένα εύρος παθήσεων της υγείας, καθιστώντας απόλυτα σημαντική την εξέταση από τον κατάλληλο Ιατρό όταν παρατηρούμε σημαντικές αλλαγές στην καθημερινότητά μας ή στο σώμα μας. Το άγχος, παρότι οι επιστημονικές απόψεις διίστανται, μπορεί να δρα ανασταλτικά στη διαδικασία της σύλληψης πιθανότατα μέσω των μεταβολών στη φυσιολογική ορμονική ισορροπία και των αλλαγών που επιφέρει συνολικά στον τρόπο λειτουργίας του οργανισμού μας.
Όταν μετά την αλλαγή του τρόπου ζωής δεν έχει επιτευχθεί εγκυμοσύνη, όταν έχει παρέλθει ένα έτος συστηματικής προσπάθειας, όταν συντρέχουν λόγοι ηλικίας που σχετίζονται με χαμηλότερη αναπαραγωγική δυναμική, αλλά και όταν προληπτικά θέλουμε να ελέγξουμε την αναπαραγωγική μας υγεία, τότε πρέπει να συμβουλευόμαστε ένα εξειδικευμένο Ιατρό Αναπαραγωγής. Το ζευγάρι πρέπει να ενημερώνεται για τους τρόπους διερεύνησης της γονιμότητας, για το τι συνιστά μια σωστή προσπάθεια αλλά και για πιθανές παρεμβάσεις και θεραπείες που θα το βοηθήσουν να μεγαλώσει την οικογένειά του. Το ζευγάρι οφείλει να ενημερώνει για το ιστορικό του, για πιθανούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν τη γονιμότητά του αλλά και να επικοινωνεί τις απλές και σύνθετες ερωτήσεις του, τους φόβους του και τις προσδοκίες του. Κάθε ζευγάρι και κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, επομένως και η ιατρική προσέγγιση δεν είναι πάντοτε η ίδια. Η αρχική διερεύνηση της γονιμότητας πολλές φορές σημαίνει μια σειρά απλών ή και εξειδικευμένων εξετάσεων, ανάλογα με τα δεδομένα και τις ιατρικές ενδείξεις αλλά συνήθως περιλαμβάνει:
- Έλεγχο της ανδρικής γονιμότητας με πλήρη ανάλυση των παραμέτρων σπέρματος (σπερμοδιάγραμμα). Αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εξετάσεις του ζευγαριού, διότι μια λεπτομερής διερεύνηση αντικατοπτρίζει την αναπαραγωγική υγεία του άνδρα και το αποτέλεσμα που καθορίζει σημαντικά την ιατρική διαχείριση του ζευγαριού. Εξίσου σημαντική είναι και η ποιοτική δοκιμασία του σπέρματος, εξετάζοντας την ακεραιότητα του γενετικού υλικού που φέρουν τα σπερματοζωάρια και συγκεκριμένα του ποσοστού κατάτμησης DNA, καθώς έχει διαπιστωθεί ότι επηρεάζει σημαντικά την πιθανότητα σύλληψης, τη ποιότητα των πρώιμων εμβρύων, αλλά και την πιθανότητα αποβολών κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης.
- Ο εργαστηριακός έλεγχος της γυναίκας περιλαμβάνει μια ομάδα εξετάσεων, κατά βάση ορμονικών μετρήσεων, όμως συχνά και ανάλογα με τις ενδείξεις και το ιστορικό της γυναίκας, εκτιμώνται και άλλοι παράγοντες αιματολογικοί, βιοχημικοί, ανοσολογικοί αλλά πραγματοποιούνται και μοριακές διερευνήσεις. Στη γυναίκα η εκτίμηση της γονιμότητας και της αναπαραγωγικής υγείας είναι πολυπαραμετρική, καθότι δεν δύναται, λόγω του αριθμού και της θέσης στο σώμα, να εξετάσουμε τα ωάρια για διαγνωστικούς σκοπούς αλλά και επειδή το γυναικείο σώμα είναι ο χώρος που φιλοξενεί το αναπτυσσόμενο έμβρυο και πρέπει να διασφαλίζουμε τις καλύτερες δυνατές συνθήκες με τα πλέον σύγχρονα διαγνωστικά μέσα που μας έχει προσφέρει η επιστημονική εξέλιξη.
- Απεικονιστικές εξετάσεις της γυναίκας για τον έλεγχο της ανατομίας και της λειτουργίας του αναπαραγωγικού συστήματος που συχνά περιλαμβάνει το γυναικολογικό υπέρηχο, τον έλεγχο βατότητας των σαλπίγγων είτε με εξειδικευμένη υπερηχογραφία είτε με υστεροσαλπιγγογραφία, και τον έλεγχο της ενδομητρικής κοιλότητας με την μέθοδο της υστεροσκόπησης.
Με βάση τα δεδομένα πολυάριθμων δημογραφικών μελετών, ένα σημαντικό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού θα αναζητήσει ιατρική συμβουλή λόγω προβλημάτων τεκνοποίησης, θα πραγματοποιήσει μια σειρά από εξετάσεις, θα λάβει θεραπεία φαρμακευτική ή επεμβατική, ή και θα υποβληθεί σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Όμως δεν πρέπει να θεωρούμε ότι μια καθυστέρηση στη σύλληψη, μια διαπίστωση ενός προβλήματος γονιμότητας στον άνδρα ή στη γυναίκα, ή η υποβολή σε θεραπεία υποδεικνύει ένα μονόδρομο που οδηγεί είτε στην εξωσωματική γονιμοποίηση ή στο φόβο ότι δεν θα καταφέρουμε να αποκτήσουμε παιδάκι ποτέ. Ο Ιατρός σας και οι Επιστήμονες Αναπαραγωγής είναι και πρέπει να αποτελούν την ομάδα σας και αυτή η ομάδα πρέπει να χαρακτηρίζεται από αλληλοεκτίμηση και αμφίδρομο σεβασμό, αμοιβαία εμπιστοσύνη και συνεργασία από όλες τις πλευρές.
Κάποιοι θα λύσουν το πρόβλημά τους πιο άμεσα, κάποιοι θα χρειαστούν διαφορετικές εξετάσεις, κάποιοι θα υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση, κάποιοι θα δυσκολευτούν λιγότερο ή περισσότερο, ένα είναι όμως το κοινό σημείο και συναίσθημα ότι κάθε ζευγάρι είναι σημαντικό, κάθε ζευγάρι είναι διαφορετικό, κάθε ζευγάρι χρειάζεται προσωποποιημένη προσέγγιση και συμβουλή, η επιθυμία των ανθρώπων για οικογένεια είναι ιερή και πρέπει να γεννά χαρά και ελπίδα σε όλους μας.
